در بامداد روز ۲۳ اسفند ۱۴۰۰، دو موشک کروز (احتمالا از نوع کالیبر) شلیک شده از جانب نیروی دریایی روسیه از دریای سیاه، به تاسیسات کارخانه هواپیماسازی آنتونف در فرودگاه سیاتوشینیسکی (Sviatoshynskyi) شهر کی‌یف برخورد کردند. این امر منجر به آتش‌سوزی گسترده‌ای در سوله‌های محل ساخت قطعات و مونتاژ نهایی هواپیماهای مسافربری آنتونف ۱۴۸ و ۱۵۸ و ترابری نظامی آنتونف ۱۷۸ شد.
این نخستین بار نبود که تاسیسات شرکت هواپیماسازی آنتونف در جریان جنگ اوکراین مورد هدف حملات نیروهای مسلح جمهوری فدراسیون روسیه واقع می‌شد. پیش‌تر، در نخستین روز جنگ، یعنی ۲۴ اسفند ۱۴۰۰، در جریان هجوم نیروهای هوابرد روسیه برای اشغال فرودگاه گوستومل متعلق به شرکت هواپیمایی آنتونف، و در روزهای پس از آن، تاسیسات تعمیر و نگهداری هواپیماهای آنتونف ۱۲۴-۱۰۰ و نیز تنها هواپیمای آنتونف ۲۲۵ تولیدشده در جهان، متحمل خسارات سنگینی در آن شدند.
هرچند در روزهای گذشته نیروهای مسلح اوکراین موفق به کندسازی و جلوگیری از عملیات نیروهای مسلح روسیه برای اشغال شهرهای کی‌یف و خارکف شده‌اند، حملات پی‌در‌پی شبانه توپخانه موشک‌های کروز و بالستیک روسیه به این دو شهر، مدت‌ها است که باعث توقف فعالیت‌های تاسیسات هواپیماسازی آنتونف شده است. با توقف تولید هواپیما و نیز لوازم یدکی در این تاسیسات، آسیب جبران‌ناپذیری به شرکت‌های هواپیمایی و نیروهای نظامی ده‌ها کشور در جهان وارد خواهد آمد که کاربر صدها فروند هواپیمای ترابری و مسافربری آنتونف هستند.
نیروهای مسلح ایران، ازجمله نیروی هوافضای سپاه پاسداران، نیز متعاقبا در نتیجه توقف فعالیت‌های شرکت هواپیماسازی آنتونف متحمل خسارات خواهند شد. نیروی هوافضای سپاه پاسداران هم‌اکنون کاربر ۱۰ فروند هواپیمای ترابری تاکتیکی آنتونف ۷۴ در دو مدل است. شرکت هواپیماسازی ایران (هسا) ۱۲ فروند هواپیمای مسافربری ۱۴۰ تکمیل شده یا ناقص در اختیار دارد که در حال تبدیل شماری از آن‌ها به هواپیمای ترابری برای ارائه به نیروهای مسلح ایران است.
اگرچه در سال‌های اخیر، شرکت هواپیماسازی آنتونف تامین قطعات هواپیماهای آنتونف ۷۴ و ۱۴۰ در ایران را با مشکل مواجه کرده بود، اما انتظارمی‌رفت به دنبال توافقات هسته‌ای پیش روی رژیم جمهوری اسلامی ایران با ایالات متحده، همکاری‌های شرکت هسا و آنتونف بار دیگر از سر گرفته شود. اما با هجوم روسیه به اوکراین و انهدام تاسیسات هواپیماسازی آنتونف در خارکف و کی‌یف، ممکن است این امر هرگز محقق نشود.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
کدام تاسیسات آنتونف در اوکراین آسیب دیده‌اند؟
چنان که در مقدمه ذکر شد، در جریان هجوم روسیه به اوکراین تاکنون تاسیسات شرکت هواپیماسازی آنتونف در فرودگاه‌های گوستومل و سیاتوشینیسکی کی‌یف خساراتی دیده‌اند. در فرودگاه گوستومل، بزرگترین هواپیمای جهان، تنها آنتونف ۲۲۵ تولیدشده به همراه یک هواپیمای ترابری سبک شرکت آنتونف ایرلاینز، نابود شدند. همچنین یک فروند هواپیمای ترابری سنگین آنتونف ۱۲۴ این شرکت به همراه آشیانه و تاسیسات تعمیر و نگهداری و مرکز آزمون‌های پروازی شرکت آنتونف به شدت آسیب دیده‌اند.
آسیب‌دیدگی تاسیسات شرکت آنتونف ایرلاینز و نیز هواپیماسازی آنتونف در گوستومل، منجر به ناتوانی این شرکت در انجام خدمات تعمیر و نگهداری بسیاری از هواپیماهای ترابری طراحی و تولید آنتونف (هواپیماهایی چون ترابری متوسط آنتونف ۱۲ و ترابری سنگین آنتونف ۱۲۴) شده است.
در بامداد ۲۳ اسفند، موشک‌های کروز به دو سوله بزرگ تاسیسات هواپیماسازی کی‌یف آنتونف در فرودگاه سیاتوشینیسکی که در آن‌ها ساخت قطعات هواپیمای ترابری سنگین آنتونف ۱۲۴ و نیز ساخت کامل هواپیماهای مسافربری و ترابری آنتونف ۱۴۸، ۱۵۸ و ۱۷۸ در جریان بود، اصابت کردند. این حمله به طور قطع تولید قطعات این هواپیماها و نیز تولید کامل آن‌ها را در آینده با مشکل مواجه خواهد کرد، زیرا بسیاری از تجهیزات، شامل داربست و پایه‌های نگه‌دارنده اجزا و قطعات و همچنین بدنه هواپیماها، نابود شده‌اند.
تاکنون گزارشی مبنی بر حملات مشابه به تاسیسات کارخانه هواپیماسازی خارکف که از دیرباز وظیفه ساخت هواپیماهای ترابری سبک را برای شرکت آنتونف بر عهده داشته است، در دست نیست. با این حال، به علت حملات مداوم روسیه به این شهر و همچنین آسیب‌رسانی به اماکن مسکونی و ساختمان‌های تجاری، فعالیت این کارخانه متوقف شده است. در سال‌های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، آن کارخانه به ساخت موفق‌ترین هواپیمای ترابری تولید اتحاد شوروی، یعنی آنتونف ۳۲، ادامه داده بود و آخرین مشتری آن نیروی هوایی عراق در سال ۱۳۸۸ بود.
صنعت هوایی ایران چه آسیبی از توقف فعالیت‌های تاسیسات هواپیماسازی آنتونف خواهد دید؟
تاسیسات هواپیماسازی خارکف وظیفه تولید و مونتاژ نهایی هواپیماهای مسافربری منطقه‌ای آنتونف ۱۴۰ و هواپیماهای ترابری تاکتیکی آنتونف ۷۴ را در سه دهه اخیر بر عهده داشته است. این تاسیسات در سال‌های ۱۳۷۶ الی ۱۳۸۱ به سفارش وزارت دفاع ایران، تعداد ۱۲ فروند هواپیمای ترابری تاکتیکی آنتونف ۷۴ را در دو مدل باری تی کی و مسافربری تی کی-۲۰۰ برای استفاده نیروی هوایی سپاه تولید کرد.
پیرامون قراردادی منعقدشده بین وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران و شرکت آنتونف، بدنه و سایر متعلقات ۱۴ فروند آنتونف ۱۴۰ نیز در سال‌های ۱۳۷۷ الی ۱۳۸۴ در این تاسیسات تولید شدند. این هواپیماها با استفاده از هواپیماهای ترابری سنگین آنتونف ۱۲۴-۱۰۰، به شکل تکمیل نشده به تاسیسات شرکت هسا در شاهین شهر اصفهان منتقل شدند تا در ایران مونتاژ و تکمیل شوند.
رونمایی از نخستین ایران‌ـ۱۴۰ مونتاژ‌شده در شاهین شهر در سال ۱۳۸۱ـ Iranian Ministry of Defense
وضع تحریم‌های تسلیحاتی به دنبال صدور یک قطع‌نامه از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد در پی برنامه جنجال‌برانگیز هسته‌ای ایران در سال ۱۳۸۶ به‌تدریج باعث توقف همکاری‌های شرکت آنتونف با هسا شد. با سقوط دولت وابسته به روسیه در جریان انقلاب سال ۲۰۱۴ در اوکراین، همکاری‌های صنعتی و نظامی ایران و اوکراین به پایین‌ترین سطح خود رسید و متعاقبا تامین قطعات و سایر متعلقات از سوی شرکت آنتونف برای استفاده بر روی هواپیماهای آنتونف ۷۴ و ۱۴۰ موجود در ایران متوقف شد.
به منظور رفع مشکلات ناشی از تحریم‌های تسلیحاتی، نیروی هوافضای سپاه پاسداران شروع به استفاده از هواپیماهای ترابری آنتونف ۷۴ خود برای حمل مسافر در کنار پرسنل نظامی خود در شرکت هواپیمایی یاس‌ایر کرد که پس از تحریم از سوی ایالات متحده آمریکا، به «هواپیمایی پویا» تغییر نام داد. پس از کسب شناسه کشوری غیرنظامی برای شماری از آنتونف ۷۴های مورد استفاده در شرکت پویا، نیروی هوافضای سپاه پاسداران از طریق شرکت خدمات هوایی پارس‌آویشن خود موفق به دریافت لوازم یدکی از شرکت آنتونف برای عملیاتی نگه‌داشتن دست‌کم نیمی از آنتونف ۷۴های این نیرو شد.
به دنبال سقوط یک فروند ایران ۱۴۰ شرکت هواپیمایی سپاهان متعلق به شرکت هسا در جریان پرواز شماره ۵۹۱۶ آن از تهران به طبس در صبح روز ۱۹ مرداد ۱۳۹۳ در نزدیکی فرودگاه مهرآباد و کشته شدن ۴۰ نفر از ۴۳ مسافر و خدمه آن، مجوز پرواز این هواپیمای مسافربری در ایران لغو شد. در نتیجه، تمامی ایران ۱۴۰های تولید و تکمیل شده در هسا، زمینگیر شدند و روند ساخت چهار فروند نهایی نیز که به دلیل تحریم‌ها با تاخیر مواجه شده بود، متوقف شد.
چند سال پس از زمینگیری تمامی هشت فروند ایران ۱۴۰ موجود در ایران، شرکت هسا با چراغ سبز وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، پروژه‌ای را برای تبدیل این هواپیماهای مسافربری ناموفق به هواپیماهای ترابری آغاز کرد. در این راستا، یکی از آنتونف ۱۴۰هایی که روند تکمیل آن متوقف شده بود، به هواپیمای ترابری سبک مجهز به در رمپ در انتها و درهای خروج چتربازان در طرفین انتهایی بدنه، تبدیل شد.
در راستای تبدیل هواپیماهای مسافربری ایران ۱۴۰ به هواپیمای باری ایران ۱۴۰تی، دفاتر طراحی شرکت‌های هسا و آنتونف تعامل و همکاری‌های خود را ادامه دادند. حال با هجوم روسیه با اوکراین و توقف فعالیت‌های تاسیسات و بخش‌های مختلف شرکت هواپیماسازی آنتونف، به نظر نمی‌رسد که دست‌کم امکان ادامه تعامل طراحان ایرانی و اوکراینی بر سر پروژه هواپیمای باری ایران ۱۴۰ وجود داشته باشد.
خط مونتاژ ایران‌ـ۱۴۰ در تاسیسات شرکت هواپیماسازی ایران (هسا) در شاهین شهر‌ـ Iranian Ministry of Defense
این احتمال وجود خواهد داشت که شرکت هسا موفق به تبدیل نخستین فروند هواپیمای ایران ۱۴۰ به نمونه باری و نظامی بدون پشتیبانی فنی آنتونف شود. اما در صورت توقف دایمی فعالیت‌های تاسیسات هواپیماسازی خارکف، کی‌یف، و نیز شرکت‌هایی چون موتورسیچ که سازنده موتورهای توربوپراپ (جت ملخی) این هواپیما هستند، ناوگان ایران ۱۴۰ در ایران با مشکلات عدیده‌ای مواجه خواهد شد. شرکت هسا در آینده‌ای نزدیک با مشکلات تامین لوازم یدکی برای آن‌ها مواجه می‌شود و در نهایت، دست به «کانابلایز» کردن یا قطعه‌برداری از روی برخی از ایران ۱۴۰های موجود برای عملیاتی نگه داشتن شماری دیگر خواهد زد.
توقف فعالیت کارخانه‌های آنتونف چه ضرری به نیروهای مسلح دیگر کشورهای جهان وارد می‌کند؟
بسیاری از کشورهای جهان که در حد گسترده‌ای از هواپیماهای ترابری سبک و متوسط تولید کارخانه‌های هواپیماسازی آنتونف بهره می‌برند، نیز در آینده با مشکلات عدیده عملیاتی نگه‌داشتن آن‌ها مواجه خواهند شد. از این میان، می‌توان به نیروی هوایی هندوستان اشاره کرد که ستون فقرات ناوگان هواپیماهای ترابری آن، ۱۰۲ فروند آنتونف ۳۲ است.
هواپیماهای آنتونف ۳۲ همچون بسیاری از هواپیماهای ترابری آنتونف، هر ۱۰ سال نیازمند انجام تعمیر اساسی یا «اورهال» هستند که در گذشته تنها در تاسیسات کارخانه سازنده آن در خارکف انجام می‌شد، اما در سال‌های اخیر با همکاری شرکت آنتونف در هندوستان انجام می‌شود. با این حال، در صورت تامین نشدن لوازم یدکی برای آنتونف ۳۲های هندی از سوی آنتونف، شاهد زمینگیری تدریجی آن‌ها پیش از جایگزینی‌شان با هواپیمای ایرباس آ۲۹۵اِم در سال‌های دهه ۲۰۳۰ میلادی خواهیم بود.
نیروهای مسلح آنگولا، بنگلادش، کلمبیا، اتیوپی، عراق، مکزیک، پرو، سریلانکا، و سودان نیز کاربر هواپیماهای ترابری آنتونف ۳۲ هستند و برای عملیاتی نگه‌داشتن آن‌ها نیازمند پشتیبانی تعمیراتی و قطعه شرکت سازنده، یعنی آنتونف، هستند. با توجه به این که انجام تعمیرات اساسی این هواپیما به صورت استاندارد در روسیه ممکن نیست، و نیز قطعات آن‌ها تنها در اوکراین تولید می‌شود، لذا در صورت توقف دایمی فعالیت‌های شرکت هواپیماسازی آنتونف، کاربران آن‌ها با زمینگیری تدریجی‌شان مواجه خواهند شد.
در حال حاضر، همان گونه که در مقدمه ذکر شد، تا زمان تکمیل این گزارش، نیروهای مسلح روسیه تنها تاسیسات کارخانه هواپیماسازی کی‌یف را مورد هدف قرار داده‌اند، در حالی که تاسیسات مشابه در خارکف تا حدودی از گزند حملات در امان بوده‌اند. این احتمال وجود دارد که با توجه به نیازمندی نیروهای مسلح روسیه به قطعات تولید شده هواپیماهای آنتونف ۲۴، ۲۶، ۷۲ و ۱۴۰ در کارخانجات خارکف، از انهدام آن‌ها خودداری کنند. در صورت شکست قطعی عملیات جهت اشغال این شهر، این تاسیسات با حملات شدید موشکی مواجه می‌شوند و به طور کامل منهدم خواهند شد.
